Μία χώρα δεν είναι συντηρητική μόνο όταν ο πληθυσμός της κουβαλάει συντηρητικές ιδέες ή μένει προσκολλημένος σε παλαιότερα ήθη και αρχές. Μπορεί να είναι εξίσου συντηρητική και όταν αρνείται να αφήσει ήσυχα κάποια φαντάσματα του παρελθόντος, να αναγνωρίσει τα λάθη της και να προχωρήσει μπροστά με φρέσκες ιδέες και πρακτικές.
Με τον ίδιο τρόπο που οι περισσότεροι κάτοικοι αυτής της χώρας έχουν προσκολληθεί σε πεπαλαιωμένες ιδέες που πλέον δεν έχουν και πολύ σχέση με την πραγματικότητα, έτσι κάπως ολόκληρη η χώρα έχει προσκολληθεί και στην έννοια του Κράτους. Μόνο στην έννοιά του όμως˙ την θεωρητική του υπόσταση. Διότι αν κάποιος έβλεπε επί του πρακτέου τι σημαίνει το Κράτος στην Ελλάδα, ενδεχομένως να είχε αλλάξει προ πολλού απόψεις.
Θεωρητικά, ενδυναμώνοντας το Κράτος, δηλαδή τον δημόσιο τομέα, τον δημόσιο έλεγχο της αγοράς, τις δημόσιες επενδύσεις και γενικότερα χτίζοντας ένα «κρατικοκεντρικό» μοντέλο, αυξάνεται ταυτόχρονα η δημοκρατικότητα της χώρας, η ποιότητα των κοινωνικών αγαθών όπως η παιδεία, η υγεία και η πρόνοια, και γενικότερα αποτρέπεται η ενδυνάμωση ενός ιδιωτικού συμφέροντος εις βάρος του κοινού. Ωραία η έκθεση. Δέκα με τόνο!
Στην πράξη τα πράγματα δείχνουν να ισχύουν από την τελείως ανάποδη πλευρά. Καταρχήν, τα κοινωνικά αγαθά στην Ελλάδα, στην ουσία δεν είναι δημόσια. Είναι κρατικά. Αυτό σημαίνει, ότι η ποιότητα και οι υπηρεσίες τους δεν εξαρτώνται από τις δημόσιες ανάγκες της κοινωνίας, αλλά από το Κράτος, γενικώς και αορίστως, δηλαδή από τον κάθε δημόσιο λειτουργό που έχει τη δύναμη να επεμβαίνει στην διοίκηση και λειτουργία τους. Και αυτό περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων, από τον Χ πολιτικό, μέχρι και τον τελευταίο υπάλληλο που δουλεύει στον σχετικό οργανισμό. Μέσα στο ίδιο φάσμα υπάρχουν γραμματείς, προϊστάμενοι, κομματόσκυλα, συνδικαλιστές, πολιτικάτζες, υπάλληλοι που παρανόμως μετέχουν σε εταιρίες, κομματικά στελέχη, κλητήρες που με το πέρασμα των χρόνων έχουν καταλάβει θέσεις ευθύνης, κουμπάροι, μπατζανάκηδες, κοκ. Το ίδιο φάσμα ανθρώπων είναι παρόν στον ευρύτερο Δημόσιο Τομέα, γι’ αυτό αν θέλουμε να ακριβολογούμε, η σωστή ορολογία θα ήταν «Κρατικός Τομέας».
Μία από τις κυριότερες «μαγκιές» του Κρατικού Τομέα, είναι η διαχείριση του δημόσιου χρήματος. Σε αυτή την περίπτωση, έχουμε κυριολεκτικά δημόσιο χρήμα, δεδομένου ότι αυτό εισπράττεται από φόρους, πρόστιμα, και διάφορα τέλη από όλους τους πολίτες. Συμβαίνει λοιπόν το εξής φαινόμενο, με το οποίο φαίνεται ολόκληρη η ελληνική κοινωνία να έχει συμβιβαστεί δεκαετίες τώρα: Το Κράτος, με όλο αυτό το φάσμα ανθρώπων που προαναφέρθηκε, και όχι το Δημόσιο κατ’ ουσία, διαχειρίζεται το δημόσιο χρήμα. Κοινώς, στο όνομα της διαφάνειας, της δημοκρατίας και της αξιοκρατίας, έχουμε ορίσει μία μεγάλη επιχείρηση να διαχειρίζεται τα χρήματά μας η οποία μάλιστα δεν ελέγχεται από κανέναν. Η επιχείρηση αυτή ονομάζεται «Κράτος».
Κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, ισχυρότερο κράτος σήμαινε αυτόματα και ισχυρότερη κοινωνία. Η ενδυνάμωσή του, είτε μέσω μεγέθυνσης του Δημοσίου Τομέα, είτε μέσω αύξησης των σημείων ελέγχων σε κάθε οικονομική δραστηριότητα ιδιώτη ή ιδιωτικής επιχείρησης, το κατέστησε την κινητήρια δύναμη της οικονομίας για όλα αυτά τα χρόνια. Δεδομένου, άλλωστε ότι οι Ευρωπαϊκές επιδοτήσεις διαχειρίζονταν από το Κράτος, ο ιδιωτικός τομέας προσέβλεπε σε δουλειές με το Δημόσιο όλο και περισσότερο. Έχοντας μεν τη φερεγγυότητα του καλού πληρωτή, αλλά και τα «παραθυράκια» για αδιαφανείς πράξεις και συμφωνίες, σύντομα το Κράτος έγινε η αγελάδα την οποία μπορούσε να αρμέξει ο οποιοσδήποτε και να βγάλει γάλα, χωρίς να δίνει λογαριασμό σε κανένα. Άλλωστε ουσιαστικοί έλεγχοι ή προσωπικές ευθύνες δεν υπήρξαν ποτέ σε ρεαλιστικό βαθμό για την διακίνηση των δημοσίων κεφαλαίων, τις επενδύσεις και τις δαπάνες του Δημοσίου, οπότε το γάλα της αγελάδας έρεε άφθονο.
Έχοντας στηρίξει το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό της οικονομίας στο σπάταλο και ανεύθυνο Κράτος, τους τελευταίους μήνες που η ελληνική οικονομία καταρρέει, δεν υπάρχει άλλος ισχυρός πυλώνας για να τη συγκρατήσει. Οι επιχειρήσεις και ο κύριος όγκος του ιδιωτικού τομέα, αντιμετωπίζοντας ένα εχθρικό και γραφειοκρατικό περιβάλλον και ένα δυσλειτουργικό πλαίσιο επιχειρηματικότητας, έχουν κατά κανόνα για πελάτη το Κράτος, το οποίο φυσικά τον τελευταίο καιρό δεν έχει ρευστό για αποπληρωμές, και ως αποτέλεσμα το ντόμινο συνεχίζει και μέσα στον ιδιωτικό τομέα.
Εφόσον λοιπόν, ως χώρα δοκιμάσαμε το κρατικό μοντέλο, το οποίο όχι μόνο απέτυχε παταγωδώς, αλλά τελικά παρασέρνει και την υπόλοιπη κοινωνία μαζί του, γιατί συνεχίζουμε αυτή την εμμονή με τον κρατισμό; Γιατί έχει δαιμονοποιηθεί τόσο πολύ η επιχειρηματικότητα και ο ιδιωτικός τομέας, δεδομένου ότι ουδέποτε υπήρξε ελεύθερη αγορά ή πραγματική ανταγωνιστικότητα στη χώρα; Πώς έχουμε την ευκολία να κατακρίνουμε κάτι που ουδέποτε έχουμε βιώσει, αλλά συνεχίζουμε να στηρίζουμε κάτι που έχει αποδεδειγμένα αποτύχει; Γιατί αυτή η εμμονή στην παροχή δημοσίων αγαθών, όπως η υγεία, η παιδεία, και η κοινωνική ασφάλιση, ακόμα και αν αυτά είναι σε τριτοκοσμική κατάσταση που συνεχώς υποβαθμίζεται;
Ακόμα και τώρα που το Κράτος προσπαθεί να ξεφορτωθεί ζημιογόνους οργανισμούς, κάποιοι μιλάνε για «ξεπούλημα». Δηλαδή, όλα αυτά τα χρόνια όπου το δημόσιο χρήμα εξαφανιζόταν μέσα σε αόρατα και σκοτεινά κανάλια κρατικοδίαιτων συμφερόντων και πήγαινε στις τσέπες του φάσματος που προαναφέρθηκε, με τι ακριβώς είχαμε να κάνουμε; Εκτός αν το πρόβλημα της χώρας δεν είναι τόσο η ανομία, η αδικία, η αναξιοκρατία, και η τριτοκοσμικότητα που διέπει όλα τα δημόσια κοινωνικά αγαθά, αλλά αν τα συμφέροντα είναι ιδιωτικά μέσα από τον δημόσιο τομέα ή μέσα από τον ιδιωτικό.
Διότι, τελικά το πραγματικό δίλλημα δεν είναι κράτος ή ελεύθερη αγορά, αλλά πλασματική ή ουσιαστική δημοκρατία. Από εκεί και πέρα, αν θα επιλέξουμε το κράτος ή την ελεύθερη αγορά ή τη συνύπαρξη και των δύο προκειμένου να έχουμε ουσιαστική δημοκρατία και ευημερία είναι διάλογος σε δεύτερο στάδιο. Μην μπλέκουμε όμως την ιεραρχία των ερωτημάτων και των σχετικών απαντήσεων.
Κάπου εκεί είναι που χάνεται λιγάκι η μπάλα. Μπερδεμένοι ανάμεσα σε ιδεολογίες του παρελθόντος, αναλύσεις των κοινωνιών του προηγούμενου αιώνα και της πραγματικότητας η οποία φυσικά συνεχίζει ακάθεκτη, χωρίς να συμμερίζεται τις δικές μας συντηρητικές απόψεις και ανησυχίες.
Σχήμα 1: Μηχανισμός αρμέγματος της αγελάδας. Ο υπομνηματισμός θα ακολουθήσει σε διδακτορική διατριβή που ενδεχομένως να ολοκληρωθεί σε μερικές γενιές.
