Ο Julian Barnes είχε γράψει: «Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, αλλά ρεύεται ένα χαλασμένο κρεμμύδι που έφαγε πριν πολλά χρόνια». Δεδομένου ότι η λαϊκή δεξιά και ο φασισμός συνθέτουν ένα υπέροχο καλάθι γεμάτο χαλασμένα κρεμμύδια, δεν είναι τυχαίο που η δυσωδία αυτών, κάθε λίγα χρόνια, σκάει και πάλι στα μούτρα της ανθρωπότητας παρά τα όποια θετικά βήματα της τελευταίας.
Τα σημάδια που χτυπάνε τον συναγερμό για το εκάστοτε «ρέψιμο» είναι γνώριμα. Ακόμα και όποιος έχει διαβάσει λίγη σύγχρονη Ιστορία επιπέδου Λυκείου, μπορεί να αναγνωρίσει τις περιόδους εκείνες όπου η παρακμή διαδεχόταν μία πολιτισμική ακμή και βύθιζε κοινωνίες σε μεσαιωνικές καταστάσεις. Και ο κοινός παρονομαστής αυτών των περιόδων ήταν η οικονομική ύφεση που οδηγούσε σε μία ευρύτερη κοινωνική δυσαρέσκεια που με τη σειρά της έδινε πρόσφορο έδαφος για την «άνθιση» γενικευμένων λαϊκό-δεξιών και φασιστικών αντιλήψεων.
Το αυγό του φιδιού εκκολάπτεται από κότες, αλλά και από αυτούς που υποτιμούν τα πρώιμα σημάδια «αποδημοκρατισμού», αυτοδικίας και διάχυσης ολοκληρωτικών απόψεων. Η λαϊκή δεξιά που αποτελεί πρώιμο στάδιο του φασισμού δεν εκφράζεται απαραίτητα μέσα από την άνοδο δεξιών κομμάτων ή συμβατικά δεξιών θέσεων, αλλά από συγκεκριμένες νοοτροπίες που σε μία συναισθηματική κατάσταση θα μπορούσαν να οδηγήσουν τον ψηφοφόρο στην ανάδειξη κομμάτων ή πολιτικών σχηματισμών που εκφράζουν ακραίες και συντηρητικές απόψεις ακόμα και αν ανήκουν σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα. Καταστάσεις όπου υψώνονται εθνικές σημαίες για οποιονδήποτε λόγο, όπου ο τραμπουκισμός πληθαίνει, όπου η λογική δίνει τη θέση της στον συναισθηματισμό, όπου η δημιουργικότητα δίνει θέση στην μοιρολατρία, όπου οι πιέσεις για την επαναφορά αξιών όπως «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» αποκτούν όλο και περισσότερους ακόλουθους, όπου το Κράτος αποδεικνύεται ανίκανο να θέσει και να εφαρμόσει στοιχειώδεις κανόνες δικαίου, όπου οι θεωρίες συνομωσίας υπερκαλύπτουν την πραγματική πληροφορία και όπου η στοχοποίηση των ανθρώπων με φυλετικά, κοινωνικά αλλά και οικονομικά κριτήρια συνθέτει πεδία έχθρας, αποτελούν σαφή σημάδια ανόδου ολοκληρωτικών, συντηρητικών και ακραίων ιδεών.
Ένα πολύ πρόσφατο και εμφανέστατο παράδειγμα, εκτός από τα ελληνικά τεκταινόμενα, αποτελούν οι ΗΠΑ, όπου εν μέσω ύφεσης και της επικείμενης κρίσης, οι ακροδεξιές και συντηρητικές φωνές ξεπετάγονται στο δημόσιο βήμα μέσα σε μία βραδιά και κερδίζουν γρήγορα έδαφος. Κινήματα όπως το «Tea Party Movement» και υπερσυντηρητικοί πολιτικοί όπως η Sarah Palin εκφράζονται με τέτοιον τρόπο ώστε να προάγονται ακροδεξιές και συντηρητικές αντιλήψεις ως διέξοδοι από την οικονομική κρίση. Παρόμοιες καταστάσεις είναι πλέον εμφανείς στην Ευρώπη και φυσικά στην Ελλάδα, όπου η λαϊκή δεξιά, ακόμα και η ακροδεξιά, έχουν ήδη ένα σημαντικό μερίδιο επιρροής στην κοινωνία, εκμεταλλευόμενες την οικονομική ύφεση, και διεισδύουν με ευκολία τόσο σε διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, όσο και σε πολιτικούς χώρους που παλαιότερα αποτελούσαν παραδοσιακούς εχθρούς τους.
Τα καλά νέα είναι ότι, όπως οι κοινωνίες επιτρέπουν την «άνθιση» της λαϊκής δεξιάς, έτσι μπορούν και να την «κλαδέψουν», εφόσον αυτή η ανάγκη γίνει συνειδητή από την πλειοψηφία τους. Μόνο που εκεί μετράει περισσότερο το επίπεδο ωριμότητας, παιδείας και ετοιμότητας της κοινωνίας, παρά οι καθεαυτό διαθέσεις των συντηρητικών ομάδων. Η ιστορία, βέβαια, εκτός από τα ρεψίματα έχει δείξει ότι όλες οι περίοδοι είναι κατά κανόνα σκοτεινές με μικρές αναλαμπές πολιτισμικής ακμής. Τους τελευταίους δύο αιώνες, οι αναλαμπές αυτές φαίνονται να είναι πιο πυκνές, αλλά το DNA δεκάδων χιλιάδων ετών δεν μπορεί να αλλάξει τόσο εύκολα και γρήγορα, επειδή απλά πλαισιώνεται από πολιτισμικές συμβάσεις. Η δημοκρατία αλλά και οποιαδήποτε κοινωνική συνθήκη ευνομίας και δικαίου, είναι εύθραυστα κατασκευάσματα που χρειάζονται πολύ περισσότερη δουλειά και συλλογική προσπάθεια σε σχέση με την ευκολία της αμεσότητας που παρέχει η βία, η αυτοδικία και η οχλοκρατία. Η ευθύνη για την κατεύθυνση που θα επιλέξουμε να πάρουμε, βαραίνει τον καθένα από εμάς. Είναι στο χέρι του καθενός να μην παραχωρεί έδαφος σε ρητορικές και πράξεις που βοηθούν στην επέκταση του δεξιού λαϊκισμού με τις ακροδεξιές του προεκτάσεις, να διατηρεί την ψυχραιμία του και σε κάθε περίπτωση να προβάλλει την λογική του έναντι του συναισθηματισμού του. Άλλωστε, ένα σημαντικό ιστορικό μάθημα του 20ου αιώνα ήταν ότι ο φασισμός δεν στηρίχθηκε μόνο στον φόβο, αλλά και στον υπέρμετρο ενθουσιασμό.
