Αν η πρωτίτιδα του μυοκαρδίου είναι υπεύθυνη για τον πληθωρισμό αξιών στην ελληνική κοινωνία, με ότι αυτό συνεπάγεται, τότε αναμφίβολα το εθνικό σύστημα παιδείας είναι αυτό που διαμορφώνει τις κατάλληλες συνθήκες για την εμφάνιση αυτής της νόσου και διαφόρων άλλων ελληναριστικών μοτίβο.
Με γνώμονα τις Πανελλαδικές Εξετάσεις, το νεαρό Ελληναράκι μαθαίνει τον εξής πολύ απλό κανόνα: Γνώση = Αποστήθιση = Στείρα Γνώση = Επιτυχία σε κάθε είδους Εξέταση. Από εκεί ξεκινάει και η προσφυγή στην ιδιωτική παιδεία, την παραπαιδεία, και ένα συνεχές ανούσιο άγχος όχι τόσο για την ποιότητα των γνώσεων, όσο για τα υλικά οφέλη που αυτές εξασφαλίζουν. Άλλωστε, το σκεπτικό πίσω από τα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα μαθήματα δεν είναι τόσο η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας παιδείας, όσο η έλλειψη προσωπικής μεθοδολογίας και σωστού εκπαιδευτικού προσανατολισμού.
Το ελληνικό σχολείο διδάσκει ότι το ζητούμενο είναι να απαντάς σωστά τις απαντήσεις στα διαγωνίσματα και όχι να καλλιεργείς συνεχώς τις σκέψεις και τις γνώσεις σου. Σημασία δεν έχει τι πιστεύεις εσύ ή τι σκέφτεσαι, αλλά τι θεωρεί σωστό ο εξεταστής ή το εκάστοτε βιβλίο. Σημασία έχει να κάνεις καλό σκονάκι και φυσικά να έχεις την εύνοια του καθηγητή. Μαθαίνεις ότι αν σταθείς τυχερός μία μέρα ή αν κάνεις σκονάκι στο σημαντικότερο διαγώνισμα του τριμήνου, δικαιούσαι να διατυμπανίζεις το 20άρι σου κάθε μέρα αυτού του τριμήνου κι ας μη διαβάζεις λέξη για τις υπόλοιπες μέρες. Μια συνεχής και αδιάκοπη σχιζοφρένεια και άσκοπη προσπάθεια που ξεκινάει από το δημοτικό και φτάνει μέχρι και το τελευταίο έτος του Πανεπιστημίου.
Κι όμως, καμία εκπαιδευτική επιτροπή δεν βρίσκει κάτι μεμπτό σε όλα αυτά. Για κάποιο λόγο, το να μαθαίνεις ότι το σύμπαν έχει ηλικία 6,5 δισεκατομμυρίων ετών (βάσει ενός μαθήματος), αλλά ταυτόχρονα και 6000 ετών (βάσει κάποιου άλλου), θεωρείται θεμιτό. Αρκεί να απαντήσεις σωστά στα αντίστοιχα διαγωνίσματα Φυσικής και Θρησκευτικών. Για κάποιο λόγο, οφείλεις να γνωρίζεις την άλγεβρα ολοκληρωμάτων, διαφορικών εξισώσεων και μιγαδικών αριθμών χωρίς να είναι απαραίτητο να ξέρεις τί ακριβώς σημαίνουν όλα αυτά ή τι εφαρμογές έχουν στη ζωή σου. Οφείλεις να γνωρίζεις όλες τις ημερομηνίες των μαχών του Ναπολέοντα, αλλά χωρίς να ξέρεις ακριβώς τι επίδραση είχαν αυτές οι μάχες στη διαμόρφωση των κοινωνιών και οικονομιών της Ευρώπης. Οφείλεις να γνωρίζεις αρχαία ελληνικά ώστε να κάνεις σωστή γραμματική και εννοιολογική ανάλυση αρχαίων κειμένων, αλλά χωρίς να καταλαβαίνεις απαραίτητα το πνεύμα αυτών των κειμένων.
Η αλήθεια είναι ότι όλα αυτά δεν είναι τυχαία. Όπως και να το κάνουμε, είναι πολύ πιο εύκολο για κάποιον να μελετάει ένα πλήθος απαντήσεων, παρά να καλλιεργεί το μυαλό του ώστε να μπορεί να απαντάει σε οποιαδήποτε ερώτηση. Είναι πιο εύκολο να του σερβίρουν το τελικό συμπέρασμα, παρά να χρειάζεται να ακολουθήσει μόνος του όλα τα βήματα μέχρι να καταλήξει σε αυτό. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αξιώνει τίτλους και θέσεις ευθύνης χωρίς πολύ κόπο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γνωμικό «στην Ελλάδα είσαι ότι δηλώνεις». Μπορείς κάλλιστα να αποφοιτήσεις από οποιοδήποτε ελληνικό Πανεπιστήμιο όντας στόκος, και στην επαγγελματική σου σταδιοδρομία, κραδαίνοντας ένα πτυχίο, να αξιώνεις και να κατακτάς υψηλόβαθμες θέσεις. Όταν όμως πρέπει να αποδείξεις την αξία σου με τη συνολική σου καλλιέργεια, τον τρόπο σκέψης, το ήθος, το πνεύμα, και τους τρόπους σου, τα πράγματα γίνονται δύσκολα και ανταγωνιστικά.
Έχει ενδιαφέρον να παρατηρεί κανείς με πόσο τρόμο και αμηχανία αντιδρά ένας μαθητής Γυμνασίου όταν του λένε ότι στο τάδε διαγώνισμα θα πέσουν ερωτήσεις κρίσης. Νοιώθει τη γη να χάνεται κάτω από τα πόδια του. Για την ακρίβεια, νοιώθει ότι εφόσον δεν ερωτηθεί από μία συγκεκριμένη ύλη, θα πρέπει να σκεφτεί μόνος του ή να βρει ο ίδιος την ύλη που θεωρεί πιο αρμόζουσα. Και αυτό είναι μεγάλο ρίσκο, άρα μεγάλο κακό. Ίσως γι’ αυτό το λόγο και οι έννοιες «θέματα sos» ή «βατά θέματα» να είναι καθαρά ελληνικής προέλευσης. Ίσως γι’ αυτό και σε πολλά ελληνικά Πανεπιστήμια υπάρχουν και άτυπες υπηρεσίες αντιγραφής ή συγγραφής της πτυχιακής εργασίας. Δεν είναι τυχαίο που παρόμοιες υπηρεσίες παρέχονται από τις κομματικές παρατάξεις του εκάστοτε Πανεπιστημίου. Μαθαίνεις πως είναι καλύτερο και ασφαλέστερο να πηγαίνεις από την περπατημένη οδό, παρά να επενδύεις στην «αστάθεια» της έρευνας ή της κριτικής σκέψης.
Ακόμα περισσότερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι αυτού του είδους η αντίληψη για τη γνώση δεν μένει μόνο στις μαθητικές και φοιτητικές ηλικίες. Διαιωνίζεται, όπως είναι φυσικό, και στην ενήλικη ζωή και καθημερινότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι τοίχοι των Εξαρχείων, εκτός από τις αντιεξουσιαστικές αφίσες, είναι γεμάτοι και με διαφημίσεις φροντιστηρίων για διάφορους διαγωνισμούς του Δημοσίου. Δύο παράλογοι κόσμοι ενώνουν τις αφίσες τους! Η συνήθεια παραμένει. Μην τυχόν και ανοίξουμε εμείς κανένα βιβλίο! Θα μας πουν τα φροντιστήρια ποιο βιβλίο πρέπει να ανοίξουμε, σε ποια σελίδα, και μάλιστα θα τους πληρώσουμε για να αισθανθούμε πως κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε με την διαπαιδαγώγηση του εαυτού μας.
Την προηγούμενη Κυριακή, διεξήχθη το Τεστ Γενικών Γνώσεων και Δεξιοτήτων του ΑΣΕΠ, το οποίο ήταν ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος. Και αναρωτιέται κανείς: Μα τί να διαβάσεις για ένα τεστ δεξιοτήτων; Ή την έχεις τη δεξιότητα ή όχι. Ή έχεις γενικές γνώσεις ή δεν έχεις. Κι όμως! Πόσα φροντιστήρια και πόσοι καθηγητές έβγαλαν πάλι λεφτά από ένα σημαντικό μερίδιο των 103.000 συμμετεχόντων; Αρκετοί. Επειδή πολύ απλά, κάποιοι έμαθαν να θεωρούν πως ακόμα και οι δεξιότητες και οι γενικές γνώσεις μπορούν να ενσωματωθούν σε μία ύλη και σε λίγες μαγικές σελίδες σημειώσεων.
Η στείρα γνώση παράγει ανθρώπους χωρίς προσωπική βούληση. Χωρίς κίνητρο για έρευνα, προσωπική αναζήτηση, αμφισβήτηση, συνεχή εκπαίδευση και επιμόρφωση. Παράγει μία κοινωνία όπου ισχυρός γίνεται αυτός που έκλεψε στις οποιεσδήποτε εξετάσεις ή που έγλυψε τους σωστούς ανθρώπους για να πάρει ένα βραβείο. Κυρίως όμως, παράγει ανασφαλείς ανθρώπους που αντιμετωπίζουν κάθε είδους εξέταση στη ζωή τους σαν κάτι τραγικό και όχι σαν μία πρόκληση. Χωρίς καμία διάθεση να προχωρήσουν μπροστά και παίρνοντας ρίσκα, αλλά προτιμώντας τον «ασφαλή» και «άνετο» συντηρητισμό. Ταυτόχρονα τους καθιστά «ευπρόσβλητους» σε κάθε γνώση – σκουπίδι που μπορεί να βρουν μπροστά τους, ήτοι θεωρίες συνομωσίας, μεταφυσικές, παραψυχολογίες και γενικώς αρλουμπολογίες. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο, πως με τέτοια παιδεία και μία αντίστοιχη ανεκτική κοινωνία, μπορούμε σήμερα να καμαρώνουμε τόσους πολλούς Ελληναράδες.
Με γνώμονα τις Πανελλαδικές Εξετάσεις, το νεαρό Ελληναράκι μαθαίνει τον εξής πολύ απλό κανόνα: Γνώση = Αποστήθιση = Στείρα Γνώση = Επιτυχία σε κάθε είδους Εξέταση. Από εκεί ξεκινάει και η προσφυγή στην ιδιωτική παιδεία, την παραπαιδεία, και ένα συνεχές ανούσιο άγχος όχι τόσο για την ποιότητα των γνώσεων, όσο για τα υλικά οφέλη που αυτές εξασφαλίζουν. Άλλωστε, το σκεπτικό πίσω από τα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα μαθήματα δεν είναι τόσο η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας παιδείας, όσο η έλλειψη προσωπικής μεθοδολογίας και σωστού εκπαιδευτικού προσανατολισμού.
Το ελληνικό σχολείο διδάσκει ότι το ζητούμενο είναι να απαντάς σωστά τις απαντήσεις στα διαγωνίσματα και όχι να καλλιεργείς συνεχώς τις σκέψεις και τις γνώσεις σου. Σημασία δεν έχει τι πιστεύεις εσύ ή τι σκέφτεσαι, αλλά τι θεωρεί σωστό ο εξεταστής ή το εκάστοτε βιβλίο. Σημασία έχει να κάνεις καλό σκονάκι και φυσικά να έχεις την εύνοια του καθηγητή. Μαθαίνεις ότι αν σταθείς τυχερός μία μέρα ή αν κάνεις σκονάκι στο σημαντικότερο διαγώνισμα του τριμήνου, δικαιούσαι να διατυμπανίζεις το 20άρι σου κάθε μέρα αυτού του τριμήνου κι ας μη διαβάζεις λέξη για τις υπόλοιπες μέρες. Μια συνεχής και αδιάκοπη σχιζοφρένεια και άσκοπη προσπάθεια που ξεκινάει από το δημοτικό και φτάνει μέχρι και το τελευταίο έτος του Πανεπιστημίου.
Κι όμως, καμία εκπαιδευτική επιτροπή δεν βρίσκει κάτι μεμπτό σε όλα αυτά. Για κάποιο λόγο, το να μαθαίνεις ότι το σύμπαν έχει ηλικία 6,5 δισεκατομμυρίων ετών (βάσει ενός μαθήματος), αλλά ταυτόχρονα και 6000 ετών (βάσει κάποιου άλλου), θεωρείται θεμιτό. Αρκεί να απαντήσεις σωστά στα αντίστοιχα διαγωνίσματα Φυσικής και Θρησκευτικών. Για κάποιο λόγο, οφείλεις να γνωρίζεις την άλγεβρα ολοκληρωμάτων, διαφορικών εξισώσεων και μιγαδικών αριθμών χωρίς να είναι απαραίτητο να ξέρεις τί ακριβώς σημαίνουν όλα αυτά ή τι εφαρμογές έχουν στη ζωή σου. Οφείλεις να γνωρίζεις όλες τις ημερομηνίες των μαχών του Ναπολέοντα, αλλά χωρίς να ξέρεις ακριβώς τι επίδραση είχαν αυτές οι μάχες στη διαμόρφωση των κοινωνιών και οικονομιών της Ευρώπης. Οφείλεις να γνωρίζεις αρχαία ελληνικά ώστε να κάνεις σωστή γραμματική και εννοιολογική ανάλυση αρχαίων κειμένων, αλλά χωρίς να καταλαβαίνεις απαραίτητα το πνεύμα αυτών των κειμένων.
Η αλήθεια είναι ότι όλα αυτά δεν είναι τυχαία. Όπως και να το κάνουμε, είναι πολύ πιο εύκολο για κάποιον να μελετάει ένα πλήθος απαντήσεων, παρά να καλλιεργεί το μυαλό του ώστε να μπορεί να απαντάει σε οποιαδήποτε ερώτηση. Είναι πιο εύκολο να του σερβίρουν το τελικό συμπέρασμα, παρά να χρειάζεται να ακολουθήσει μόνος του όλα τα βήματα μέχρι να καταλήξει σε αυτό. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αξιώνει τίτλους και θέσεις ευθύνης χωρίς πολύ κόπο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γνωμικό «στην Ελλάδα είσαι ότι δηλώνεις». Μπορείς κάλλιστα να αποφοιτήσεις από οποιοδήποτε ελληνικό Πανεπιστήμιο όντας στόκος, και στην επαγγελματική σου σταδιοδρομία, κραδαίνοντας ένα πτυχίο, να αξιώνεις και να κατακτάς υψηλόβαθμες θέσεις. Όταν όμως πρέπει να αποδείξεις την αξία σου με τη συνολική σου καλλιέργεια, τον τρόπο σκέψης, το ήθος, το πνεύμα, και τους τρόπους σου, τα πράγματα γίνονται δύσκολα και ανταγωνιστικά.
Έχει ενδιαφέρον να παρατηρεί κανείς με πόσο τρόμο και αμηχανία αντιδρά ένας μαθητής Γυμνασίου όταν του λένε ότι στο τάδε διαγώνισμα θα πέσουν ερωτήσεις κρίσης. Νοιώθει τη γη να χάνεται κάτω από τα πόδια του. Για την ακρίβεια, νοιώθει ότι εφόσον δεν ερωτηθεί από μία συγκεκριμένη ύλη, θα πρέπει να σκεφτεί μόνος του ή να βρει ο ίδιος την ύλη που θεωρεί πιο αρμόζουσα. Και αυτό είναι μεγάλο ρίσκο, άρα μεγάλο κακό. Ίσως γι’ αυτό το λόγο και οι έννοιες «θέματα sos» ή «βατά θέματα» να είναι καθαρά ελληνικής προέλευσης. Ίσως γι’ αυτό και σε πολλά ελληνικά Πανεπιστήμια υπάρχουν και άτυπες υπηρεσίες αντιγραφής ή συγγραφής της πτυχιακής εργασίας. Δεν είναι τυχαίο που παρόμοιες υπηρεσίες παρέχονται από τις κομματικές παρατάξεις του εκάστοτε Πανεπιστημίου. Μαθαίνεις πως είναι καλύτερο και ασφαλέστερο να πηγαίνεις από την περπατημένη οδό, παρά να επενδύεις στην «αστάθεια» της έρευνας ή της κριτικής σκέψης.
Ακόμα περισσότερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι αυτού του είδους η αντίληψη για τη γνώση δεν μένει μόνο στις μαθητικές και φοιτητικές ηλικίες. Διαιωνίζεται, όπως είναι φυσικό, και στην ενήλικη ζωή και καθημερινότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι τοίχοι των Εξαρχείων, εκτός από τις αντιεξουσιαστικές αφίσες, είναι γεμάτοι και με διαφημίσεις φροντιστηρίων για διάφορους διαγωνισμούς του Δημοσίου. Δύο παράλογοι κόσμοι ενώνουν τις αφίσες τους! Η συνήθεια παραμένει. Μην τυχόν και ανοίξουμε εμείς κανένα βιβλίο! Θα μας πουν τα φροντιστήρια ποιο βιβλίο πρέπει να ανοίξουμε, σε ποια σελίδα, και μάλιστα θα τους πληρώσουμε για να αισθανθούμε πως κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε με την διαπαιδαγώγηση του εαυτού μας.
Την προηγούμενη Κυριακή, διεξήχθη το Τεστ Γενικών Γνώσεων και Δεξιοτήτων του ΑΣΕΠ, το οποίο ήταν ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος. Και αναρωτιέται κανείς: Μα τί να διαβάσεις για ένα τεστ δεξιοτήτων; Ή την έχεις τη δεξιότητα ή όχι. Ή έχεις γενικές γνώσεις ή δεν έχεις. Κι όμως! Πόσα φροντιστήρια και πόσοι καθηγητές έβγαλαν πάλι λεφτά από ένα σημαντικό μερίδιο των 103.000 συμμετεχόντων; Αρκετοί. Επειδή πολύ απλά, κάποιοι έμαθαν να θεωρούν πως ακόμα και οι δεξιότητες και οι γενικές γνώσεις μπορούν να ενσωματωθούν σε μία ύλη και σε λίγες μαγικές σελίδες σημειώσεων.
Η στείρα γνώση παράγει ανθρώπους χωρίς προσωπική βούληση. Χωρίς κίνητρο για έρευνα, προσωπική αναζήτηση, αμφισβήτηση, συνεχή εκπαίδευση και επιμόρφωση. Παράγει μία κοινωνία όπου ισχυρός γίνεται αυτός που έκλεψε στις οποιεσδήποτε εξετάσεις ή που έγλυψε τους σωστούς ανθρώπους για να πάρει ένα βραβείο. Κυρίως όμως, παράγει ανασφαλείς ανθρώπους που αντιμετωπίζουν κάθε είδους εξέταση στη ζωή τους σαν κάτι τραγικό και όχι σαν μία πρόκληση. Χωρίς καμία διάθεση να προχωρήσουν μπροστά και παίρνοντας ρίσκα, αλλά προτιμώντας τον «ασφαλή» και «άνετο» συντηρητισμό. Ταυτόχρονα τους καθιστά «ευπρόσβλητους» σε κάθε γνώση – σκουπίδι που μπορεί να βρουν μπροστά τους, ήτοι θεωρίες συνομωσίας, μεταφυσικές, παραψυχολογίες και γενικώς αρλουμπολογίες. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο, πως με τέτοια παιδεία και μία αντίστοιχη ανεκτική κοινωνία, μπορούμε σήμερα να καμαρώνουμε τόσους πολλούς Ελληναράδες.
