Η ελευθερία του λόγου είναι από τα μεγαλύτερα αγαθά που μπορεί να παρέχει μία δημοκρατική κοινωνία, και θα πρέπει συνεχώς να διαφυλάσσεται υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, για πασιφανείς λόγους. Το μοναδικό πρόβλημα που μπορεί να προκύψει από την απρόσκοπτη ελευθερία του λόγου, έχει να κάνει με την έλλειψη παιδείας σε μία κοινωνία, και ονομάζεται «αρλουμπολογία».
Όπως φυσικά όλοι έχουν το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου, το ίδιο δικαίωμα έχουν όλοι και στην αρλουμπολογία. Όλα καλά μέχρις εδώ. Όλοι έχουμε και θα συνεχίσουμε ανά καιρούς να εκτοξεύουμε απερίσκεπτες ανοησίες ή απόψεις που αργότερα ενδεχομένως να αναθεωρήσουμε. Τα προβλήματα ξεκινάνε με τον αμοιβαίο συνδυασμό αρλουμπολογίας και ευρύτερης έλλειψης παιδείας, καθώς ορισμένοι επωφελούνται χρησιμοποιώντας την ανοησία των πολλών για να προωθήσουν τους ιδιοτελείς σκοπούς τους ή απλά την ξερολίασή τους (σημ. μεταφρ. ξερολίαση: το αντικείμενο δράσης του ξερόλα). Όταν μάλιστα αυτό αρχίζει και αποκτά μαζικότερες διαστάσεις, τότε η συγκεκριμένη αρλουμπολογία, ονομάζεται «θεωρία συνομωσίας».
Οι θεωρίες συνομωσίας έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από τη μία μπορούν να σε διασκεδάσουν όταν αναρωτιέσαι πως είναι δυνατόν να υπάρχει τόσο μεγάλη αφέλεια, από την άλλη μπορούν να μετατρέψουν και σένα τον ίδιο σε ένα θύμα και πριν το καταλάβεις να αρχίσεις να αναθεωρείς ακόμα και τη στοιχειώδη κριτική σου σκέψη.
Οι θεωρίες συνομωσίας δεν είναι τυχαίες. Μπορεί αυτό που διαπραγματεύονται να είναι μία τυχαία χαζομάρα και μισή, αλλά ο τρόπος που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στις αντιλήψεις μας δεν είναι καθόλου τυχαίος. Ξεκινά από το γεγονός ότι, προκειμένου να δεχτούμε κάτι «βολικό», ο εγκέφαλός μας είναι έτοιμος να θυσιάσει τη λογική και τις γνώσεις του. Έχει να κάνει με το πως αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα, την οποία προσπαθούμε συνεχώς να «προσαρμόσουμε» στα μέτρα μας. Έτσι, είναι φυσιολογικό, ένας άνθρωπος χωρίς παιδεία και χωρίς κριτική σκέψη, να ενδίδει πολύ πιο εύκολα σε θεωρίες συνομωσίας, από έναν άνθρωπο που έχει ένα πιο ισχυρό και καλλιεργημένο υπόβαθρο.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό των θεωριών συνομωσίας είναι η αοριστία. Μια ιδέα διαδίδεται και βασίζεται μόνο σε προσωπικές ερμηνείες και αόριστες έννοιες, όπως η «ενέργεια», το «Σύστημα», ο «καπιταλισμός», οι «αναρχικοί», τα «αφεντικά», η «κοινή λογική», η «πνευματικότητα», η «ψυχοσύνθεση» κλπ. Αντίθετα με μία επιστημονική, λογική και τεκμηριωμένη αντίληψη που φαντάζει αρκετά τετράγωνη, συμπαγής και ψυχρή, μία θεωρία συνομωσίας μπορεί να έχει καμπύλες, ελαστικότητα και πολλές αποχρώσεις. Είναι σαν μία χημική ένωση που μπορεί να κάνει αλυσιδωτούς δεσμούς με αρκετές προσωπικές μας αντιλήψεις. Ως αποτέλεσμα, αρκετά στοιχεία της θεωρίας μπορεί να μας φαίνονται οικεία, ενώ τελικά δεν είναι. Στην πραγματικότητα βέβαια, η επιστημονική αντίληψη είναι πολύ πιο βαθιά, ενδιαφέρουσα, πολύχρωμη και με πλούσιο ιστορικό, αλλά δυστυχώς οι περισσότεροι επιλέγουν να μη μπαίνουν σε τέτοια βάθη και προτιμούν τον εύκολο δρόμο της μασημένης τροφής.
Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι όπου η συνομωσιολογία επηρεάζει αρνητικά μια κοινωνία. Ο πρώτος έχει να κάνει με την καλλιέργεια της αντίληψής μας. Εφόσον δεν ψάχνουμε μία βαθύτερη αλήθεια σε διάφορα θέματα που επηρεάζουν άμεσα τη ζωή μας, παραμένουμε ακαλλιέργητοι, τεμπέληδες και ευκολόπιστοι. Μπορεί, λοιπόν, οι χριστιανοί να τα φορτώνουν όλα στο Σατανά, και οι Έλληνες στους Τούρκους και τους Αμερικάνους, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι η επιχειρηματολογία τους στέκει ή ότι λαμβάνουν πρωτοβουλίες ώστε να λύσουν τα θέματά τους. Αντιθέτως, δεδομένου ότι όλα «φορτώνονται» σε μία ανυπέρβλητη δύναμη, και καμία δράση δεν πραγματοποιείται, ενδεχομένως μία ολόκληρη ζωή να ξοδευτεί υπό το εικονικό βάρος μίας ανύπαρκτης καταπίεσης.
Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από σοβαρότερα και πρακτικά θέματα. Η συνταγή είναι απλή. Θέλεις ο κόσμος να μην ασχολείται με κάτι συγκεκριμένο; Δώσε του κάτι άλλο, ανούσιο και θεωρητικό για να απασχολείται. Μίλα του για φανταστικούς εχθρούς, θεωρητικές απειλές και γενικώς παραμυθάκια για να παθιάζεται με κάτι, αρκεί να μην εναντιώνεται ή ασκεί κριτική στα δικά σου κακώς κείμενα. Ένα εργαλείο αρκετά χρήσιμο σε κυβερνήσεις. Για παράδειγμα (λέμε τώρα), είσαι άχρηστος στην οργάνωση ενός κράτους και αφήνεις χιλιάδες στρέμματα δάσους να καούν; Επικεντρώνεις την προσοχή της κοινωνίας στην ιδεολογία των «τρομοκρατών» που έκαψαν ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο στην πλατεία Συντάγματος.
Βέβαια η τελευταία παράγραφος, φαντάζει από μόνη της ως μία θεωρία συνομωσίας, αλλά η αλήθεια είναι πως οι επινοητές διαφόρων αποπροσανατολιστικών ιδεών δεν έχουν αυτό κατά νου. Ειδικά, όσον αφορά την ελληνική κυβέρνηση που δεν μπορεί να βγάλει ούτε μία στοιχειωδώς ορθή απόφαση, αμφιβάλλω αν θα είχε ποτέ τη δυνατότητα να εφαρμόσει μία στοιχειώδη συνομωσιολογική πολιτική για κάποιο σκοπό. Στην Ελλάδα, η κάθε κυβέρνηση μπορεί να επαναπαύεται στην αφέλεια, το συντηρητισμό και τις μονοδιάστατες απόψεις που χαρακτηρίζουν τον μέσο Έλληνα πολίτη, προκειμένου τελικά να προωθηθούν συνομωσιολογικά συμφέροντα χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία και σχεδιασμό.
Η αμφισβήτηση είναι ένα σωστό και υγιές στοιχείο ενός μυαλού που συνεχώς αναζητά νέα δεδομένα και δεν επαναπαύεται σε διαφόρων ειδών παραμύθια και προπαγάνδες. Για να λειτουργήσει όμως σωστά η αμφισβήτηση, θα πρέπει να έχει και ένα στιβαρό υπόβαθρο γνώσεων που συνεχώς εμπλουτίζεται. Η συνεχιζόμενη αμφισβήτηση όλων και για πάντα έχει τελικά αντίθετα αποτελέσματα και παράγει άτομα με ανασφάλειες, απαισιοδοξία, μηδενισμό και ενδεχομένως τρομολαγνία. Η συνεχιζόμενη συνομωσιολογία γύρω από ένα θέμα παράγει μόνο αμφισβητίες που δεν έχουν ένα κοινό επίπεδο διαλόγου, επικοινωνίας ή αρχών και αξιών, αλλά ισοπεδώνουν τα πάντα γενικεύοντας και επικαλούμενοι την αοριστολογία που προαναφέρθηκε. Και με τέτοια μυαλά, μία κοινωνία δεν μπορεί να προχωρήσει μπροστά.
Οι θεωρίες συνομωσίας δεν είναι μόνο προνόμιο γνωστών ανόητων τηλε-πωλητών βιβλίων, παπάδων, πολιτικών και δημοσιογράφων αλλά αποτελούν ένα ευρύτερο ελληνικό κοινωνικό φαινόμενο που παράγει μία συνεχιζόμενη φασαρία και δεν επιτρέπει σε λογικές φωνές να ακουστούν. Ένα φαινόμενο που εξισώνει τη λογική με τον παραλογισμό και τη χρήσιμη γνώση με την άχρηστη. Άλλωστε η νοοτροπία του Ελληναρά ξερόλα που δεν σ’ αφήνει να σταυρώσεις λέξη και έχει άποψη για τα πάντα, έχει κοινές ρίζες με τη συνομωσιολογία. Και τα δύο ξεκινάνε από μία επιφανειακή εξήγηση των γεγονότων προκειμένου να συγκαλυφθεί το εσωτερικό κενό.
Όπως φυσικά όλοι έχουν το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου, το ίδιο δικαίωμα έχουν όλοι και στην αρλουμπολογία. Όλα καλά μέχρις εδώ. Όλοι έχουμε και θα συνεχίσουμε ανά καιρούς να εκτοξεύουμε απερίσκεπτες ανοησίες ή απόψεις που αργότερα ενδεχομένως να αναθεωρήσουμε. Τα προβλήματα ξεκινάνε με τον αμοιβαίο συνδυασμό αρλουμπολογίας και ευρύτερης έλλειψης παιδείας, καθώς ορισμένοι επωφελούνται χρησιμοποιώντας την ανοησία των πολλών για να προωθήσουν τους ιδιοτελείς σκοπούς τους ή απλά την ξερολίασή τους (σημ. μεταφρ. ξερολίαση: το αντικείμενο δράσης του ξερόλα). Όταν μάλιστα αυτό αρχίζει και αποκτά μαζικότερες διαστάσεις, τότε η συγκεκριμένη αρλουμπολογία, ονομάζεται «θεωρία συνομωσίας».
Οι θεωρίες συνομωσίας έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από τη μία μπορούν να σε διασκεδάσουν όταν αναρωτιέσαι πως είναι δυνατόν να υπάρχει τόσο μεγάλη αφέλεια, από την άλλη μπορούν να μετατρέψουν και σένα τον ίδιο σε ένα θύμα και πριν το καταλάβεις να αρχίσεις να αναθεωρείς ακόμα και τη στοιχειώδη κριτική σου σκέψη.
Οι θεωρίες συνομωσίας δεν είναι τυχαίες. Μπορεί αυτό που διαπραγματεύονται να είναι μία τυχαία χαζομάρα και μισή, αλλά ο τρόπος που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στις αντιλήψεις μας δεν είναι καθόλου τυχαίος. Ξεκινά από το γεγονός ότι, προκειμένου να δεχτούμε κάτι «βολικό», ο εγκέφαλός μας είναι έτοιμος να θυσιάσει τη λογική και τις γνώσεις του. Έχει να κάνει με το πως αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα, την οποία προσπαθούμε συνεχώς να «προσαρμόσουμε» στα μέτρα μας. Έτσι, είναι φυσιολογικό, ένας άνθρωπος χωρίς παιδεία και χωρίς κριτική σκέψη, να ενδίδει πολύ πιο εύκολα σε θεωρίες συνομωσίας, από έναν άνθρωπο που έχει ένα πιο ισχυρό και καλλιεργημένο υπόβαθρο.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό των θεωριών συνομωσίας είναι η αοριστία. Μια ιδέα διαδίδεται και βασίζεται μόνο σε προσωπικές ερμηνείες και αόριστες έννοιες, όπως η «ενέργεια», το «Σύστημα», ο «καπιταλισμός», οι «αναρχικοί», τα «αφεντικά», η «κοινή λογική», η «πνευματικότητα», η «ψυχοσύνθεση» κλπ. Αντίθετα με μία επιστημονική, λογική και τεκμηριωμένη αντίληψη που φαντάζει αρκετά τετράγωνη, συμπαγής και ψυχρή, μία θεωρία συνομωσίας μπορεί να έχει καμπύλες, ελαστικότητα και πολλές αποχρώσεις. Είναι σαν μία χημική ένωση που μπορεί να κάνει αλυσιδωτούς δεσμούς με αρκετές προσωπικές μας αντιλήψεις. Ως αποτέλεσμα, αρκετά στοιχεία της θεωρίας μπορεί να μας φαίνονται οικεία, ενώ τελικά δεν είναι. Στην πραγματικότητα βέβαια, η επιστημονική αντίληψη είναι πολύ πιο βαθιά, ενδιαφέρουσα, πολύχρωμη και με πλούσιο ιστορικό, αλλά δυστυχώς οι περισσότεροι επιλέγουν να μη μπαίνουν σε τέτοια βάθη και προτιμούν τον εύκολο δρόμο της μασημένης τροφής.
Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι όπου η συνομωσιολογία επηρεάζει αρνητικά μια κοινωνία. Ο πρώτος έχει να κάνει με την καλλιέργεια της αντίληψής μας. Εφόσον δεν ψάχνουμε μία βαθύτερη αλήθεια σε διάφορα θέματα που επηρεάζουν άμεσα τη ζωή μας, παραμένουμε ακαλλιέργητοι, τεμπέληδες και ευκολόπιστοι. Μπορεί, λοιπόν, οι χριστιανοί να τα φορτώνουν όλα στο Σατανά, και οι Έλληνες στους Τούρκους και τους Αμερικάνους, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι η επιχειρηματολογία τους στέκει ή ότι λαμβάνουν πρωτοβουλίες ώστε να λύσουν τα θέματά τους. Αντιθέτως, δεδομένου ότι όλα «φορτώνονται» σε μία ανυπέρβλητη δύναμη, και καμία δράση δεν πραγματοποιείται, ενδεχομένως μία ολόκληρη ζωή να ξοδευτεί υπό το εικονικό βάρος μίας ανύπαρκτης καταπίεσης.
Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από σοβαρότερα και πρακτικά θέματα. Η συνταγή είναι απλή. Θέλεις ο κόσμος να μην ασχολείται με κάτι συγκεκριμένο; Δώσε του κάτι άλλο, ανούσιο και θεωρητικό για να απασχολείται. Μίλα του για φανταστικούς εχθρούς, θεωρητικές απειλές και γενικώς παραμυθάκια για να παθιάζεται με κάτι, αρκεί να μην εναντιώνεται ή ασκεί κριτική στα δικά σου κακώς κείμενα. Ένα εργαλείο αρκετά χρήσιμο σε κυβερνήσεις. Για παράδειγμα (λέμε τώρα), είσαι άχρηστος στην οργάνωση ενός κράτους και αφήνεις χιλιάδες στρέμματα δάσους να καούν; Επικεντρώνεις την προσοχή της κοινωνίας στην ιδεολογία των «τρομοκρατών» που έκαψαν ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο στην πλατεία Συντάγματος.
Βέβαια η τελευταία παράγραφος, φαντάζει από μόνη της ως μία θεωρία συνομωσίας, αλλά η αλήθεια είναι πως οι επινοητές διαφόρων αποπροσανατολιστικών ιδεών δεν έχουν αυτό κατά νου. Ειδικά, όσον αφορά την ελληνική κυβέρνηση που δεν μπορεί να βγάλει ούτε μία στοιχειωδώς ορθή απόφαση, αμφιβάλλω αν θα είχε ποτέ τη δυνατότητα να εφαρμόσει μία στοιχειώδη συνομωσιολογική πολιτική για κάποιο σκοπό. Στην Ελλάδα, η κάθε κυβέρνηση μπορεί να επαναπαύεται στην αφέλεια, το συντηρητισμό και τις μονοδιάστατες απόψεις που χαρακτηρίζουν τον μέσο Έλληνα πολίτη, προκειμένου τελικά να προωθηθούν συνομωσιολογικά συμφέροντα χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία και σχεδιασμό.
Η αμφισβήτηση είναι ένα σωστό και υγιές στοιχείο ενός μυαλού που συνεχώς αναζητά νέα δεδομένα και δεν επαναπαύεται σε διαφόρων ειδών παραμύθια και προπαγάνδες. Για να λειτουργήσει όμως σωστά η αμφισβήτηση, θα πρέπει να έχει και ένα στιβαρό υπόβαθρο γνώσεων που συνεχώς εμπλουτίζεται. Η συνεχιζόμενη αμφισβήτηση όλων και για πάντα έχει τελικά αντίθετα αποτελέσματα και παράγει άτομα με ανασφάλειες, απαισιοδοξία, μηδενισμό και ενδεχομένως τρομολαγνία. Η συνεχιζόμενη συνομωσιολογία γύρω από ένα θέμα παράγει μόνο αμφισβητίες που δεν έχουν ένα κοινό επίπεδο διαλόγου, επικοινωνίας ή αρχών και αξιών, αλλά ισοπεδώνουν τα πάντα γενικεύοντας και επικαλούμενοι την αοριστολογία που προαναφέρθηκε. Και με τέτοια μυαλά, μία κοινωνία δεν μπορεί να προχωρήσει μπροστά.
Οι θεωρίες συνομωσίας δεν είναι μόνο προνόμιο γνωστών ανόητων τηλε-πωλητών βιβλίων, παπάδων, πολιτικών και δημοσιογράφων αλλά αποτελούν ένα ευρύτερο ελληνικό κοινωνικό φαινόμενο που παράγει μία συνεχιζόμενη φασαρία και δεν επιτρέπει σε λογικές φωνές να ακουστούν. Ένα φαινόμενο που εξισώνει τη λογική με τον παραλογισμό και τη χρήσιμη γνώση με την άχρηστη. Άλλωστε η νοοτροπία του Ελληναρά ξερόλα που δεν σ’ αφήνει να σταυρώσεις λέξη και έχει άποψη για τα πάντα, έχει κοινές ρίζες με τη συνομωσιολογία. Και τα δύο ξεκινάνε από μία επιφανειακή εξήγηση των γεγονότων προκειμένου να συγκαλυφθεί το εσωτερικό κενό.
