Έχει ενδιαφέρον καμιά φορά να βγεις στο δρόμο, χωρίς να έχεις κάποια δουλειά, και ανέμελα και αργά να περπατάς, παρακολουθώντας τον κόσμο. Εάν έχεις ανοιχτά μάτια και αυτιά, μπορείς να «ψηλαφίσεις» πολλές καταστάσεις, αλλά και να «μπεις» στο σκεπτικό της ευρύτερης κοινωνίας.
Το κοινότερο ίσως τέτοιο σκεπτικό, η νοοτροπία που είναι διάχυτη σε κάθε μέρος σχεδόν της Ελλάδας, είναι η ασυνεννοησία. Δεν είναι σπάνιο να πέσεις πάνω σε μία περίπτωση όπου δύο άτομα προσπαθούν επί δέκα λεπτά να επικοινωνήσουν κάτι που το έχουν πει ήδη με εκατό διαφορετικούς τρόπους, αλλά ο ένας ακόμα να μην καταλαβαίνει τον άλλο. Ή απλά ο ένας να ξοδεύει περίσσια λαλιά και ενέργεια για να σιγουρευτεί ότι ο άλλος καταλαβαίνει. Αυτό το σκηνικό δεν συναντάται μόνο στους δρόμους. Θα το δεις και μέσα σε ένα γραφείο, ένα μαγαζί, μία επιχείρηση, μία δημόσια υπηρεσία, μία πολιτική οργάνωση, στο κοινοβούλιο, κλπ.
Ίσως, μάλιστα να μην είναι τυχαίο που οι περισσότεροι Έλληνες στις κοινωνικές τους συναλλαγές βρίσκονται κατά κανόνα σε μία «αμυντική» θέση, λες και περιμένουν ότι από στιγμή σε στιγμή ο άλλος θα τους κάνει μία κάποιου είδους λεκτική επίθεση ή ότι θα τους τη φέρει. Ίσως τελικά να ξοδεύουν περισσότερη ενέργεια σε αυτή την «αμυντική» θέση, παρά στην επικοινωνιακή τους ικανότητα.
Το θέμα φυσικά δεν είναι γλωσσικό. Τουλάχιστον όχι σε σημείο που να αποτελεί το κυρίως πρόβλημα. Το θέμα έχει να κάνει κυρίως με την παιδεία μας. Όχι την ακαδημαϊκή, αλλά αυτή που μας επιτρέπει να αναπτύξουμε ένα στοιχειώδες επίπεδο συνεννόησης και διαλόγου που βασίζεται πάνω σε μία κοινή βάση. Προκειμένου να το κάνουμε αυτό, σημαίνει ότι έχουμε λύσει ορισμένα άλλα θέματα και έχουμε συμφωνήσει άτυπα σε ορισμένους στοιχειώδεις κανόνες κοινωνικής συνοχής.
Το πρόβλημα όμως είναι ότι ουδέποτε έγινε αυτή η άτυπη συμφωνία. Ανέκαθεν, ο καθένας είχε τη δική του θεώρηση πραγμάτων που με κάθε μέσο και τρόπο προσπαθούσε να μεταφέρει στον διπλανό του. Ανέκαθεν, οι προτεραιότητές μας δεν ήταν κοινωνικές αλλά ατομικές. Και φυσικά, όταν οι προτεραιότητες δεν είναι κοινές, αναπόφευκτα θα συγκρούονται συνεχώς, χωρίς κάποιον ιδιαίτερο λόγο, αλλά κυρίως χωρίς αποτέλεσμα. Άλλοι ανάγουν τα προβλήματά τους σε εθνικά θέματα, άλλοι σε οικονομικά, άλλοι σε κοινωνικά και άλλοι σε πολιτικά. Άλλοι σε ότι τους κατεβάσει η οποιαδήποτε κοσμοθεωρία που μπορεί να έμαθαν κάποτε από τους γονείς τους ή κάποιο πολιτικό μανιφέστο και δεν θέλησαν ποτέ να την ανατρέψουν ή να ψαχτούν λίγο παραπάνω. Και βέβαια, δεν είναι καθόλου σπάνιο, όλες αυτές οι θεωρήσεις να έχουν ξεμείνει στις ίδιες αρχές και αξίες που ίσχυαν πριν έναν αιώνα.
Φυσικά, η πολυφωνία, οι διαφορετικές φωνές και οι διαφορετικοί τρόποι σκέψεις είναι κάτι θετικό σε μία κοινωνία και αποτελούν, εκτός από συνθήκη κοινωνικής ευημερίας, και παράγοντα συνεχούς εξέλιξης αυτής. Αυτό όμως, μόνον εφόσον υπάρχει μία υποτυπώδης κοινωνική συνοχή που αποτελεί τη βάση οποιασδήποτε κοινωνικής συναλλαγής. Όταν για παράδειγμα γίνει ξεκάθαρο στον καθένα μας, ότι δική μας ευημερία εξαρτάται και από την ευημερία του γείτονα, ή ότι μία συλλογική θεώρηση των πραγμάτων είναι πολύ θετικότερη από μία ατομικιστική, ή ότι οι νόμοι υπάρχουν για να διασφαλίζουν την κοινωνική μας συνοχή, άρα και την ατομική μας ευημερία. Όταν δηλαδή, συνειδητοποιήσουμε ότι είναι στο χέρι μας να απολαμβάνουμε την ευημερία μίας σύγχρονης, δίκαιας και δημοκρατικής κοινωνίας και όχι αυτής του Dogville.
Εάν το σκεφτεί κανείς και σε ευρύτερη κλίμακα, ίσως να μην είναι τυχαίο που ο μέσος Έλληνας εκτός από την άποψη που έχει για τα πάντα, διακατέχεται και από ένα παθιασμένο «επιστημονιλίκι». Ενδεχομένως επειδή το επιστημονιλίκι, ως κάτι το θεωρητικό, είναι ένα καλό άλλοθι για την απραγία του σε πρακτικό επίπεδο.
Το κοινότερο ίσως τέτοιο σκεπτικό, η νοοτροπία που είναι διάχυτη σε κάθε μέρος σχεδόν της Ελλάδας, είναι η ασυνεννοησία. Δεν είναι σπάνιο να πέσεις πάνω σε μία περίπτωση όπου δύο άτομα προσπαθούν επί δέκα λεπτά να επικοινωνήσουν κάτι που το έχουν πει ήδη με εκατό διαφορετικούς τρόπους, αλλά ο ένας ακόμα να μην καταλαβαίνει τον άλλο. Ή απλά ο ένας να ξοδεύει περίσσια λαλιά και ενέργεια για να σιγουρευτεί ότι ο άλλος καταλαβαίνει. Αυτό το σκηνικό δεν συναντάται μόνο στους δρόμους. Θα το δεις και μέσα σε ένα γραφείο, ένα μαγαζί, μία επιχείρηση, μία δημόσια υπηρεσία, μία πολιτική οργάνωση, στο κοινοβούλιο, κλπ.
Ίσως, μάλιστα να μην είναι τυχαίο που οι περισσότεροι Έλληνες στις κοινωνικές τους συναλλαγές βρίσκονται κατά κανόνα σε μία «αμυντική» θέση, λες και περιμένουν ότι από στιγμή σε στιγμή ο άλλος θα τους κάνει μία κάποιου είδους λεκτική επίθεση ή ότι θα τους τη φέρει. Ίσως τελικά να ξοδεύουν περισσότερη ενέργεια σε αυτή την «αμυντική» θέση, παρά στην επικοινωνιακή τους ικανότητα.
Το θέμα φυσικά δεν είναι γλωσσικό. Τουλάχιστον όχι σε σημείο που να αποτελεί το κυρίως πρόβλημα. Το θέμα έχει να κάνει κυρίως με την παιδεία μας. Όχι την ακαδημαϊκή, αλλά αυτή που μας επιτρέπει να αναπτύξουμε ένα στοιχειώδες επίπεδο συνεννόησης και διαλόγου που βασίζεται πάνω σε μία κοινή βάση. Προκειμένου να το κάνουμε αυτό, σημαίνει ότι έχουμε λύσει ορισμένα άλλα θέματα και έχουμε συμφωνήσει άτυπα σε ορισμένους στοιχειώδεις κανόνες κοινωνικής συνοχής.
Το πρόβλημα όμως είναι ότι ουδέποτε έγινε αυτή η άτυπη συμφωνία. Ανέκαθεν, ο καθένας είχε τη δική του θεώρηση πραγμάτων που με κάθε μέσο και τρόπο προσπαθούσε να μεταφέρει στον διπλανό του. Ανέκαθεν, οι προτεραιότητές μας δεν ήταν κοινωνικές αλλά ατομικές. Και φυσικά, όταν οι προτεραιότητες δεν είναι κοινές, αναπόφευκτα θα συγκρούονται συνεχώς, χωρίς κάποιον ιδιαίτερο λόγο, αλλά κυρίως χωρίς αποτέλεσμα. Άλλοι ανάγουν τα προβλήματά τους σε εθνικά θέματα, άλλοι σε οικονομικά, άλλοι σε κοινωνικά και άλλοι σε πολιτικά. Άλλοι σε ότι τους κατεβάσει η οποιαδήποτε κοσμοθεωρία που μπορεί να έμαθαν κάποτε από τους γονείς τους ή κάποιο πολιτικό μανιφέστο και δεν θέλησαν ποτέ να την ανατρέψουν ή να ψαχτούν λίγο παραπάνω. Και βέβαια, δεν είναι καθόλου σπάνιο, όλες αυτές οι θεωρήσεις να έχουν ξεμείνει στις ίδιες αρχές και αξίες που ίσχυαν πριν έναν αιώνα.
Φυσικά, η πολυφωνία, οι διαφορετικές φωνές και οι διαφορετικοί τρόποι σκέψεις είναι κάτι θετικό σε μία κοινωνία και αποτελούν, εκτός από συνθήκη κοινωνικής ευημερίας, και παράγοντα συνεχούς εξέλιξης αυτής. Αυτό όμως, μόνον εφόσον υπάρχει μία υποτυπώδης κοινωνική συνοχή που αποτελεί τη βάση οποιασδήποτε κοινωνικής συναλλαγής. Όταν για παράδειγμα γίνει ξεκάθαρο στον καθένα μας, ότι δική μας ευημερία εξαρτάται και από την ευημερία του γείτονα, ή ότι μία συλλογική θεώρηση των πραγμάτων είναι πολύ θετικότερη από μία ατομικιστική, ή ότι οι νόμοι υπάρχουν για να διασφαλίζουν την κοινωνική μας συνοχή, άρα και την ατομική μας ευημερία. Όταν δηλαδή, συνειδητοποιήσουμε ότι είναι στο χέρι μας να απολαμβάνουμε την ευημερία μίας σύγχρονης, δίκαιας και δημοκρατικής κοινωνίας και όχι αυτής του Dogville.
Εάν το σκεφτεί κανείς και σε ευρύτερη κλίμακα, ίσως να μην είναι τυχαίο που ο μέσος Έλληνας εκτός από την άποψη που έχει για τα πάντα, διακατέχεται και από ένα παθιασμένο «επιστημονιλίκι». Ενδεχομένως επειδή το επιστημονιλίκι, ως κάτι το θεωρητικό, είναι ένα καλό άλλοθι για την απραγία του σε πρακτικό επίπεδο.
