Τον τελευταίο καιρό στον ευρύτερο δημόσιο διάλογο, έχει αναπτυχθεί ο γνωστός αντίλογος περί ορθότητας ή μη της κοινωνικής αντίδρασης σε αποφάσεις του Κράτους με παράνομο τρόπο. Πχ τα διαφόρων ειδών κινήματα «Δεν πληρώνω», τα περιστατικά στην Κερατέα, κλπ. Η βασική μου ένσταση στις εν λόγω αντιδράσεις δεν είναι η αποτελεσματικότητά τους (κανείς άλλωστε δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει μία επικείμενη επιτυχία του «Δεν πληρώνω» στις τιμές των διοδίων), αλλά η μακροπρόθεσμη επίδρασή τους στην ευρύτερη λειτουργία της κοινωνίας και κατά συνέπεια του Κράτους.
Σε ένα λεωφορείο στο Montgomery της Alabama, στις 2 Μαρτίου 1955, η «έγχρωμη» Claudette Colvin αρνείται να δώσει τη θέση της σε έναν λευκό όπως πρότασσαν οι τότε κανονισμοί της πόλης. Η Colvin συνελήφθη, χωρίς αντίσταση, ενώ συνέχιζε να φωνάζει πως είναι συνταγματικό της δικαίωμα να κάθεται όπου θέλει στο λεωφορείο. Παρόμοιο περιστατικό σημειώθηκε περίπου εννιά μήνες αργότερα με την Rosa Parks, η οποία επίσης συνελήφθη, και φυλακίστηκε. Οι δύο αυτές υποθέσεις πυροδότησαν μία σειρά από δράσεις, κυρίως ένα ευρύτερο μποϊκοτάρισμα της Montgomery Bus Company από τον «έγχρωμο» πληθυσμό της πόλης και άλλους κοινωνικούς ακτιβιστές, και κορυφώθηκαν τον Δεκέμβριο του 1956, όπου το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ αποφάσισε την αντισυνταγματικότητα του εν λόγω κανονισμού και διέταξε την άρση του. Η απόφαση αυτή, θεωρείται ιστορικά μία από τις κατακτήσεις – σταθμούς της «έγχρωμης» κοινότητας των ΗΠΑ που αργότερα θα εντατικοποιηθούν με τον Martin Luther King και τον Malcolm X και θα οδηγήσουν στην εξάλειψη όλων των φυλετικών διακρίσεων στη χώρα.
Στην περίπτωση των Claudett Colvin, Rosa Parks και τους «Δεν πληρώνω», υπάρχει μία σημαντική διαφορά. Οι πρώτες δεν αντιστέκονται στη σύλληψή τους, ούτε φωνάζουν για οποιαδήποτε κρατική καταστολή, ούτε πετάνε μολότωφ στα λεωφορεία της Montgomery Bus Company. Φωνάζουν μόνο για τα δικαιώματά τους. Δεν παραγνωρίζουν το γεγονός ότι επί της αρχής παρανομούν και πληρώνουν κανονικά το πρόστιμο που τους αναλογεί. Ταυτόχρονα κινούνται δικαστικά προκειμένου να δικαιωθούν εκ των υστέρων. Στο τέλος, όχι μόνον δικαιώνονται αλλά ξεσηκώνουν και ένα γενικευμένο κύμα κοινωνικής συμπαράστασης που ενδεχομένως να πίεσε το δικαστήριο προς αυτή την απόφαση. Οι Colvin και Parks στην ουσία πέτυχαν την αλλαγή των νόμων χρησιμοποιώντας τους ήδη υπάρχοντες νόμους, αναδεικνύοντας τις ατέλειες των τελευταίων. Χρησιμοποίησαν δημοκρατικούς θεσμούς για να βελτιώσουν την δημοκρατία της κοινωνίας τους.
Δεν υπάρχουν τέλειοι νόμοι, όπως και δεν υπάρχει τέλειο πολιτικό σύστημα. Αυτές είναι έννοιες που συνεχώς μεταλλάσσονται και βελτιώνονται βάσει των τρεχόντων αναγκών της πλειοψηφίας. Αυτή άλλωστε είναι και η διαφορά της Δημοκρατίας από τον Ολοκληρωτισμό. Η πρώτη βελτιώνεται μέσα από τα λάθη της, ενώ ο δεύτερος είναι απόλυτος και αδυσώπητος βάσει των συμφερόντων αυτών που τον επιβάλλουν. Έναν παρόμοιο παραλληλισμό στο δίπολο Δημοκρατία-Ολοκληρωτισμός, βλέπω και στο δίπολο Επιστήμη-Θρησκεία. Η επιστήμη εξελίσσεται και αναπτύσσεται μέσα από τη συνεχή αμφισβήτηση των ήδη υπαρχόντων αρχών της, χρησιμοποιώντας επιστημονικές μεθόδους. Αν κάποια στιγμή η επιστημονική κοινότητα άρχιζε να δίνει έδαφος σε απόλυτες μεταφυσικές και θρησκευτικές απόψεις για την επεξήγηση των φυσικών φαινομένων, σταδιακά θα επιστρέφαμε σε έναν νεώτερο μεσαίωνα.
Οι διεκδικήσεις που γίνονται παράνομα και δικαιώνονται υπό τη μορφή παράνομων πιέσεων και όχι θεσμικά, καλλιεργούν το έδαφος για μία διεύρυνση της παρανομίας όχι μόνο σε διεκδικήσεις, αλλά και σε γενικότερες κοινωνικές διαδικασίες. Κάπως έτσι άλλωστε, η ανοχή στις «μικρές» παρανομίες στην Ελλάδα (όπως το διπλοπαρκάρισμα για παράδειγμα), σταδιακά έγινε καθημερινός κανόνας και έδωσε έδαφος για μεγαλύτερες παρανομίες που έγιναν και αυτές κανόνας που με τη σειρά τους έδωσαν έδαφος για ακόμα μεγαλύτερες παρανομίες, κ.ο.κ. Εν τέλει, αυτό που καταφέρνουν είναι σταδιακά να συμβάλουν στην άτυπη νομιμοποίηση μίας ανακυκλώσιμης παρανομίας και από την πλευρά του Κράτους. Σε τέτοιου είδους δράσεις μέσα στον ίδιο κοινωνικό ιστό, ισχύει άλλωστε και το παλιό καλό γνωμικό: «Man piss wind, wind piss back».
