Αν υπάρχει κάτι σίγουρο για τον ένα χρόνο που πέρασε από τότε που η Ελλάδα μπήκε επισήμως στον μηχανισμό στήριξης, είναι η συνεχιζόμενη ανταλλαγή ευθυνών. Η «ευθυνολογία» δεν είναι κακό πράγμα αρκεί να παράγει αποτελέσματα. Αν δηλαδή οι πολίτες ξεκινάνε επιρρίπτοντας ευθύνες στον πολιτικό κόσμο, και ο πολιτικός κόσμος ξεκινάει επιρρίπτοντας ευθύνες στους πολίτες, η θετική εξέλιξη θα ήταν να γίνει σταδιακά ένα ξεσκαρτάρισμα ώστε τελικά οι ευθύνες να επιρριφθούν σε συγκεκριμένους πολίτες και πολιτικούς. Αν οι ευθύνες συνεχίζουν να επιρρίπτονται ανάμεσα στα ίδια συμπαγή στρατόπεδα, δεν έχουν ούτε νόημα ούτε παράγουν κάποιο χρήσιμο αποτέλεσμα.
Ενδεχομένως, αν η κοινωνική και πολιτική δομή της Ελλάδας είχε σαφές οργανόγραμμα με σαφείς διαδικασίες και κάποιο υποτυπώδες σύστημα ποιότητας σε κάθε στάδιο διαδικασιών, να ήταν σχετικά εύκολο να εντοπιστούν οι ευθύνες για συγκεκριμένα θέματα. Κάτι τέτοιο όμως δεν υπάρχει και τα όρια όπου τελειώνει ο διεφθαρμένος και σκουριασμένος μηχανισμός του Κράτους και ξεκινάει ο «απλός παθητικός λαός» είναι πολύ ασαφή.
Μερικά παραδείγματα: Ένας μεροκαματιάρης υπάλληλος Β’ βαθμού της πολεοδομίας που περιστασιακά λαδώνεται για να εγκρίνει αυθαίρετο κτίσμα σε ποιο «στρατόπεδο» ανήκει; Ένας δήμαρχος με σχέδια, όραμα και όρεξη για δουλειά που έχει ολόκληρο το δημοτικό συμβούλιο εναντίον του; Ένας αντίστοιχος Πρωθυπουργός; Ένας επιχειρηματίας που παράγει μεν κοινωνικό έργο και προσφέρει συνεχώς αυξανόμενες θέσεις εργασίας, αλλά φοροδιαφεύγει; Και αν θέλουμε να το διαχύσουμε ακόμα πιο μέσα στην καθημερινότητά μας, ο οδηγός που κινείται ή παρκάρει (πάντα για 2 λεπτά μόνο) στην λεωφορειολωρίδα και αθροιστικά κοστίζει μερικές εκατοντάδες χαμένες εργατοώρες και καύσιμα; Αυτός που πετάει ανακύκλωση μαζί με σκουπίδια και στην ουσία δημιουργεί έλλειμμα στη διαχείριση απορριμμάτων; Αυτός που βάζει βύσμα για μία θέση εργασίας, εις βάρος κάποιου πιθανώς πολύ πιο κατάλληλου και παραγωγικού; Αυτός που σχολάει πάντα μισή ώρα νωρίτερα, χρεώνοντας στο τέλος του χρόνου αρκετές δεκάδες χαμένες εργατοώρες; Οι 6 στους 10 που φοροδιαφεύγουν, δεδομένου ότι ανήκουν σε ολόκληρο το ταξικό φάσμα;
Άλλο ρεαλιστικό παράδειγμα στο οποίο διαφαίνεται η ασάφεια στην απόδοση ευθυνών:
- Πρωθυπουργός προς Υπουργό Υγείας: «Απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους».
- Υπουργός Υγείας προς Δημοτικές Αρχές: «Δυστυχώς αναγκαζόμαστε να απαγορεύσουμε το κάπνισμα με πολιτική μηδενικής ανοχής».
- Δημοτική Αρχή προς Δημοτική Αστυνομία: «Εφαρμόζουμε τον αντικαπνιστικό νόμο αλλά με ρέγουλα για να μην έχουμε και όλους τους καταστηματάρχες εναντίον μας».
- Προϊστάμενος Δημοτικής Αστυνομίας προς Υπαλλήλους: «Δεν μπορούμε να δείχνουμε μηδενική ανοχή. Έχουμε και κοινωνικό πρόσωπο». (Απόσπασμα από πραγματική συνέντευξη).
- Υπάλληλος Δημοτικής Αστυνομίας προς καταστηματάρχη: «ΟΚ τώρα σου κάνω μία σύσταση, αλλά προσπάθησε κι εσύ να μην το κάνεις ντουμάνι».
- Καταστηματάρχης προς θαμώνα: «Κάπνισε και αν έρθει η αστυνομία κάτι θα βρούμε να πούμε».
- Θαμώνας: «Συνεχίζω και καπνίζω όπου θέλω».
Το πρόβλημα, λοιπόν, της ελληνικής κοινωνίας είναι καθαρά θεσμικό και όχι ταξικό. Ο φοροφυγάς φοροδιαφεύγει είτε είναι φτωχός, είτε πλούσιος. Η διαφορά είναι ότι στην πρώτη περίπτωση θα κλέψει 50 ευρώ από την εφορία, ενώ στη δεύτερη, 50.000. Αυτό όμως δεν σημαίνει κάτι, αφού αν αύριο-μεθαύριο ο φτωχός γίνει πλούσιος και αυτός πάλι 50.000 θα κλέβει. Τα 50.000 είναι το σύμπτωμα και η φοροδιαφυγή η αιτία. Κάθε νοήμων άνθρωπος γνωρίζει πως αντιμετωπίζοντας την αιτία, απαλείφεις και όλα τα συμπτώματα.
Το θεσμικό αυτό πρόβλημα, έχει να κάνει με το πόσο εύκολα η ανομία και η κοινωνική ανευθυνότητα διαχέονται σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα ελέγχου και επιβολής σχετικών κυρώσεων, αλλά και με το πώς αντιλαμβάνονται την κοινωνική ευθύνη πολλοί άνθρωποι που εμπλέκονται στις συγκεκριμένες διαδικασίες. Άρα είναι και ελαφρώς άτοπο να υποπίπτουμε σε φαυλοκυκλικές επιχειρηματολογίες του στυλ «ο καπετάνιος ελέγχει το καράβι ή το πλήρωμα;», δεδομένου ότι η κοινωνία είναι μια συλλογική οντότητα και όχι μία σαφής πυραμίδα αξιωμάτων και μονόδρομων διαδικασιών.
Αν κάποια στιγμή αποφασίσουμε πως θέλουμε πραγματικά να αντιμετωπίσουμε τα θεσμικά αυτά προβλήματα, η «ευθυνολογία» θα πρέπει να γίνει παραγωγική, ξεκινώντας από την παραδοχή ότι υπάρχει πρόβλημα χωρίς πολιτική ή ταξική ταυτότητα. Και αφού αναγνωρίσουμε το πρόβλημα, τότε βλέπουμε και με ποια δειλά βήματα μπορούμε να ξεκινήσουμε την επίλυσή του. Διότι το μόνο σίγουρο είναι ότι προβλήματα που έχουν «ποτίσει» μία σειρά ελληνικών γενεών, δε απαλείφονται με απλές πολιτικές αποφάσεις ή ιδεολογίες αλλά με πιο συλλογικές προσπάθειες και συνειδητοποιήσεις.
