Στην ελληνική πολιτική σκηνή, και κατά προέκταση στην ευρύτερη κοινωνία, υπάρχουν δύο ειδών άνθρωποι. Αυτοί που κάθονται όλη την ώρα στον καναπέ τους και αναπλάθουν συντηρητικές ιδέες, αυξάνοντας συνεχώς την εντροπία της μιζέριας, και αυτοί που έχουν όρεξη για δουλειά, κινητοποιούνται, προωθούν θετικές και προοδευτικές ιδέες και προσπαθούν να ξεκολλήσουν τους υπόλοιπους από την ματαιοπονία τους. Είναι περιττό βέβαια να αναφερθεί ότι η αναλογία αυτών των δύο κατηγοριών είναι συντριπτικά υπέρ των πρώτων. Εξ’ ου και η συνολική κατάσταση της χώρας.
Η απαισιοδοξία και η ματαιοπονία δεν είναι απαραίτητα αρνητικά στοιχεία, όταν αναδύονται αυθόρμητα για μικρά χρονικά διαστήματα. Κατά κανόνα, η απαισιοδοξία είναι αυτή που εμπνέει την επερχόμενη αισιοδοξία, ώστε τελικά να αρχίσουν να γίνονται πράγματα προς κάποια κατεύθυνση. Όταν όμως η απαισιοδοξία ριζώνει βαθιά στη συνείδηση μίας ολόκληρης κοινωνίας, και αρχίζει να λαμβάνει χαρακτηριστικά μιζέριας, το σίγουρο είναι ότι κανένα θετικό αποτέλεσμα δεν μπορεί να υπάρξει. Δημιουργείται ένα τεράστιο αδιέξοδο και ολόκληρη η κοινωνία, αργά και σταθερά, κατευθύνεται μαγνητισμένη προς αυτό.
Έχει ακουστεί πολλές φορές ότι η παρούσα κρίση είναι μία μεγάλη ευκαιρία αναγέννησης ολόκληρης της χώρας. Αυτή τη στιγμή βιώνουμε ίσως τη μεγαλύτερη σύγκρουση νοοτροπιών που γνώρισε ποτέ η Ελλάδα στα χρόνια της μεταπολίτευσης. Κατεστημένα που είχαν εδραιωθεί στην συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας ταράζονται δυνατά με σοβαρές αιτιάσεις για ριζικές αλλαγές. Παρασιτικές ομάδες ολόκληρου του Κράτους, καλούνται να αφήσουν τον κομιστή που ξεζουμίζουν εδώ και 30 χρόνια και να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Τα παραδοσιακά κόμματα της Αριστεράς και της Δεξιάς αποσυντίθενται και μετουσιώνονται σε νέους πολιτικούς σχηματισμούς με διαφορετικά καταστατικά και προσεγγίσεις. Μέσα σε λίγους μήνες, πραγματοποιούνται δεκάδες μεταρρυθμίσεις που δεν κατάφεραν να εφαρμόσουν κυβερνήσεις των προηγούμενων δεκαετιών. Μέσα στην ίδια την κυβέρνηση, το βαθύ ΠΑΣΟΚ προσπαθεί να υψώσει ανάστημα και σε αρκετές περιπτώσεις καθυστερεί τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Η μάχη μεταξύ συντηρητισμού και προόδου είναι συνεχής και την τελευταία περίοδο εντείνεται.
Τι θα βγει από όλη αυτή την ιστορία; Δεν γνωρίζω. Δεν υπάρχει σαφές προβάδισμα κάποιας τάσης. Όπως η αποχή στις πρόσφατες εκλογές δεν ανέδειξε κάποιο σαφές κοινωνικό μήνυμα (πέρα από την υποκειμενική αντίληψη του καθενός), έτσι και η σημερινή σύγχυση δεν είναι εύκολο να δείξει με σαφή τρόπο την οποιαδήποτε κατεύθυνση. Γιατί, περί σύγχυσης πρόκειται. Σύγχυση για το είδος του Κράτους και της οικονομίας που θέλουμε, σύγχυση για τα όρια μεταξύ προσωπικής και κοινωνικής ευθύνης, σύγχυση για την επιλογή μεταξύ ατομικισμού και συλλογικής προσπάθειας.
Η σύγχυση μπορεί να οδηγήσει σε έμπρακτη ανάπτυξη και πρόοδο εφόσον καταστήσει σαφείς τους λόγους που η χώρα οδηγήθηκε στην οικονομική και κοινωνική κρίση, στη συνείδηση της πλειοψηφίας της κοινωνίας. Διαφορετικά, εφόσον επιμηκυνθεί η διάρκειά της, υπάρχει ο κίνδυνος μίας απότομης στροφής της κοινωνίας προς την εσωστρέφεια και τον υπερσυντηρητισμό. Το έχει διδάξει και η ιστορία άλλωστε. Οι συνεχιζόμενες οικονομικές κρίσεις σε κοινωνίες χωρίς στόχους και διεξόδους, αναπόφευκτα οδηγούν σε έναν γενικευμένο συντηρητισμό που με τη σειρά του επιφέρει ολοκληρωτικά ή φασιστικά καθεστώτα. Ποιος θα φανταζόταν άλλωστε, ότι οι απόψεις του υπερσυντηρητικού Nigel Farage και του συνομωσιολόγου Alex Jones σχετικά με την κρίση της Ελλάδας θα ήταν από τις πιο δημοφιλείς, ανάμεσα στα βιντεάκια και τα άρθρα που ανακυκλώνονται στο ελληνικό διαδίκτυο;
Σχεδόν ένα χρόνο τώρα, η κοινωνία αναλώνεται ακόμα στο ξεκατίνιασμα του μνημονίου, αντί να εστιάζει στους τρόπους με τους οποίους θα βγούμε από την κρίση το συντομότερο δυνατόν. Το 2011 αναμένεται να είναι η χρονιά με την βαθύτερη ύφεση, πράγμα που σημαίνει εκτόξευση της ανεργίας αλλά και των οικονομικών δυσκολιών ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Εάν συνεχίσουμε με το ίδιο σκεπτικό απαισιοδοξίας, και εστιάζοντας στα αδιέξοδα, αντί να δουλεύουμε πάνω στους τρόπους ανάπτυξης και διεξόδων, ακόμα και μέσα στο 2011 (δηλαδή με τις χειρότερες δυνατές συγκυρίες), τότε εκμηδενίζουμε την οποιαδήποτε προσπάθεια προς κάποια θετική κατεύθυνση. Και σε πολυάσχολες περιόδους όπου το Κράτος έχει μία ατελείωτη λίστα από θέματα που πρέπει να λύσει σε θεσμικό και λειτουργικό επίπεδο, όπου η κυβέρνηση έχει ακόμα αρκετά στάδια αυτοκάθαρσης που πρέπει να διανύσει, και όπου ο πολιτικός κόσμος αναζυμώνεται χωρίς σαφείς κατευθύνσεις, είναι προσωπικό ζήτημα του καθενός να αναλάβει τις ευθύνες του, να αναλογιστεί σε τι είδους χώρα θέλει να ζει, και να πράξει με γνώμονα τις πιθανές διεξόδους από την κρίση. Μόνο έτσι μπορεί η σύγχυση να μετουσιωθεί σε συγκεκριμένους στόχους με αναπτυξιακή πορεία και συγκεκριμένες έμπρακτες λύσεις. Διαφορετικά, ακόμα και μετά από 4-5 χρόνια όπου η χώρα θα έχει σκάσει με δύναμη στο αδιέξοδο, θα είμαστε ακόμα στους καναπέδες ξεκατινιάζοντας το μνημόνιο, το οποίο θα μείνει στην ιστορία ως ο αόριστος και αόρατος μπαμπούλας που κανείς δεν διάβασε ή κατανόησε ποτέ αλλά για τον οποίο όλοι έχουν πολύ συγκεκριμένη και σαφή άποψη.
Εάν τελικά η Ελλάδα βγει όντως από την κρίση, χάρη στις προοδευτικές της δυνάμεις, αυτό θα σημάνει και την πολυπόθητη ωρίμανσή της ως Κράτος˙ αυτή που αναζητά από την ημέρα της ανεξαρτησίας της πριν περίπου 2 αιώνες και που μέχρι τώρα εμποδιζόταν από την καχυποψία, τη μιζέρια και την ακατάπαυστη αμπελοφιλοσοφία χωρίς έμπρακτα και ουσιώδη αποτελέσματα.
